Είναι η ανοσολογική απάντηση σε φαρμακευτική / διαγνωστική ουσία που αντιμετωπίζεται από τον οργανισμό σαν  “εισβολέας” ο οποίος πρέπει να απομακρυνθεί. Η απάντηση αυτή “υπερευαισθησίας” παίρνει τη μορφή κνησμού, δερματικού εξανθήματος, οιδήματος, και σε πιο σοβαρές καταστάσεις υπάρχει δύσπνοια, βράγχος φωνής και πτώση αρτηριακής πίεσης. Είναι επικίνδυνη για τη ζωή αλλά δεν είναι συχνή και δεν έχει σχέση με τις παρενέργειες των φαρμάκων (μόνο 5-10% αυτών είναι αλλεργική αντίδραση). Η αλλεργική αντίδραση σε ένα φάρμακο πρέπει να διερευνάται γιατί μελλοντικά μπορεί να υπάρξει πρόβλημα σε φάρμακα ίδιας κατηγορίας ή ακόμα και σε άλλα σκευάσματα που περιέχουν την υπεύθυνη ουσία. Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες φαρμακευτικών εξανθημάτων (ανοσολογικά ταξινομούνται σε 2 κύριες κατηγορίες όλα μαζί) και κάθε φορά χρήζουν διαφορετικής εκτίμησης και αντιμετώπισης.

Αίτια (τα πιο συνήθη)

• Αντιβιοτικά (κυρίως β-λακταμικά και σουλφοναμίδες).
• Αντιεπιληπτικά.
• Ασπιρίνη & Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ).
• Σκιαγραφικές ουσίες. Δεν πρέπει να συγχέεται με την τροφική αλλεργία στα θαλασσινά.
• Εμβόλια. Συμβαίνουν σπάνια και οφείλεται σε κάποιο από τα συστατικά του εμβολίου ή στον ίδιο τον ιό ή βακτήριο. Είναι σπάνια σοβαρές και ανταποκρίνοντανι εύκολα και γρήγορα στην αγωγή.
• Χημειοθεραπευτικά φάρμακα.

Συμπτώματα

Δεν αναπτύσσονται αλλεργικά συμπτώματα όταν το φάρμακο χορηγείται για πρώτη φορά και οι περισσότεροι δεν αναπτύσσουμε μελλοντικά αλλεργία σε όποιο φάρμακο έχουμε πάρει. Στις λίγες, ευτυχώς, περιπτώσεις φαρμακευτικής αλλεργίας ο οργανισμός μετά από την επαφή του ανοσοποιητικού με το φάρμακο – και σε χρονική στιγμή που είναι άγνωστη στο ίδιο το άτομο – αναπτύσσει ειδικά αντισώματα (IgE) ή ενεργοποιεί ειδικά λεμφοκύτταρα μνήμης τα οποία σε επόμενη επαφή μπορούν να δημιουργήσουν αλλεργικά συμπτώματα.

Είναι 2 οι κύριες κατηγορίες φαρμακευτικής αλλεργίας :

H “άμεση”:

Τα συμπτώματα αναπτύσσονται στο πρώτο ή δεύτερο χάπι (ή την ενδοφλέβια χορήγηση) και είναι θορυβώδη, λόγω της ταχύτητας και έντασής τους και μπορεί να είναι :

• Δερματικό εξάνθημα ή κνίδωση
• Κνησμός
• Δύσπνοια
• Οίδημα – βράγχος φωνής
• Έμετος
• Ζάλη
• Αναφυλαξία. Αφορά στο συνδυασμό παραπάνω συμπτωμάτων ή / και μόνο πτώση της αρτηριακής πίεσης.

H “επιβραδυνόμενη”:

Εξελίσσεται σταδιακά μετά από κάποιες μέρες χρήσης του φαρμάκου και τις περισσότερες φορές περνάει απαρατήρητη τις πρώτες ώρες. Ακόμα και όταν διακοπεί το υπεύθυνο φάρμακο η εξέλιξη μπορεί να συνεχίζεται παρά τη θεραπευτική αγωγή.

• Κνησμός (αρχικά) – Καύσος (στη συνέχεια)
• Ερυθρότητα. Είναι διάχυτη σε όλο το σώμα αν και μπορεί να ξεκινήσει από συγκεκριμένες περιοχές. Υπάρχουν τα επικίνδυνα προγνωστικά σημεία όπως π.χ. η προσβολή των βλεννογόνων, που δεν πρέπει να περνούν απαρατήρητα.

Διάγνωση

• Ιστορικό
• Κλινική εξέταση. Είναι πολύ καλύτερα όταν μαζί με το ιστορικό διενεργείται όσο το δυνατό πιο σύντομα, ενώ ακόμα και φωτογραφίες μπορεί σε δεύτερο χρόνο να φανούν ιδιαίτερα χρήσιμες.
• Δερματικές δοκιμασίες (διαδερμικά, ενδοδερμικά & επιδερμικά).
• Κλινική εξέταση. Είναι το πιο σημαντικό διαγνωστικό εργαλείο και πρέπει να χρησιμοποιείται από ειδικούς που έχουν την εμπειρία και τις γνώσεις πάνω στη φαρμακευτική αλλεργία.

Θεραπεία 

• Οδηγίες αποφυγής. Εφόσον με τη διαγνωστική διαδικασία ταυτοποιηθεί η υπεύθυνη φαρμακευτική ουσία δίνονται οδηγίες αποφυγής της συγκεκριμένης ουσίας ή και όλης της κατηγορίας στην οποία μπορεί αυτή να ανήκει. Διαφορετικά ο ασθενής “απελευθερώνεται” από την υπόνοια της φαρμακευτικής αλλεργίας και λαμβάνει το φάρμακο κανονικά.
• Απευαισθητοποίηση. Αφορά σε περιπτώσεις που ο ασθενής πρέπει να πάρει το φάρμακο – στο οποίο επιβεβαιωμένα υπάρχει “άμεση” αλλεργική αντίδραση – επειδή δεν υπάρχουν ικανοποιητικές εναλλακτικές λύσεις. Πραγματοποιείται από ειδικούς που έχουν την εμπειρία και τις γνώσεις πάνω στη φαρμακευτική αλλεργία.

Άλλα είδη παρενεργειών των φαρμάκων δεν εμπλέκουν το ανοσοποιητικό σύστημα και γι’ αυτό το λόγο δεν ανήκουν στην κατηγορία των αλλεργιών. Όμως, τόσο οι αλλεργικές, όσο και οι μη αλλεργικές αντιδράσεις μπορεί μερικές φορές να προκαλέσουν παρόμοια συμπτώματα και τότε είναι δύσκολη η διαφοροποίησή τους (π.χ. ψευδοαλλεργικές αντιδράσεις). Ανεξάρτητα από το αίτιο, όλες οι φαρμακευτικές παρενέργειες απαιτούν ιατρική εκτίμηση ανεξάρτητα αν είναι αλλεργικής αιτιολογίας ή όχι, γιατί μπορεί να είναι απειλητικές για τη ζωή.